Ehsan Massod
μετάφραση: Κωνσταντίνος Σίμος
επιμέλεια: Θεοφάνης Γραμμένος

Τραυλός, 2011
288 σελ. [Κυκλοφορεί]

Η επιστημονική επανάσταση του ισλαμικού κόσμου υπήρξε από τις πιο γόνιμες 
περιόδους στην ιστορία της επιστήμης. Διήρκεσε από το 700 έως το 1400, και 
αποδείχτηκε καθοριστική για την ανθρωπότητα. 
Από την Ινδονησία μέχρι την Ιβηρική χερσόνησο, οι αραβόφωνοι λόγιοι στις ισλαμικές 
αυτοκρατορίες του πρώιμου Μεσαίωνα «οικειοποιούνται» την ελληνική κλασική παιδεία, 
παράγουν γνώση -που αργότερα διαχέεται στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια του 1600- 
και αυξάνουν το συνολικό επιστημονικό απόθεμα του πολιτισμού μας.

Η συνεισφορά του πρώιμου Ισλάμ στις επιστήμες είναι ανοιχτή σε ερμηνείες, όμως 
όταν γίνεται λόγος για τα μαθηματικά, οι ισλαμικές επιστημονικές ανακαλύψεις δεν 
επιδέχονται αμφισβήτηση: τον 9ο αιώνα, ο «ήρωας» των αραβικών μαθηματικών, 
Αμπού αλ-Χουαρίζμι, κληροδοτεί στην ανθρωπότητα την άλγεβρα και τη σύγχρονη 
μορφή των αριθμών. 
Ο Αιγύπτιος Χασάν ιμπν αλ-Χαϊθάμ θεμελιώνει τον ολοκληρωτικό λογισμό. 
Το 1090, ο ευφυέστατος Άραβας μαθηματικός και ποιητής Ομάρ Καγιάμ επινοεί 
πολύπλοκες εξισώσεις δευτέρου βαθμού και ανοίγει τον δρόμο στον Καρλ Φρίντριχ 
Γκάους (τον 19ο αιώνα) προς την ανακάλυψη μιας νέας γεωμετρίας για καμπυλωμένους 
και πολυδιάστατους χώρους...

Τι απέγινε το χρυσό ισλαμικό παρελθόν της επιστήμης; 
Γιατί μόνο δύο επιστήμονες από τις πολυπληθείς μουσουλμανικές χώρες έχουν τιμηθεί 
με το βραβείο Νόμπελ; 
Για ποιο λόγο το επίπεδο ανάπτυξης της έρευνας και της τεχνολογίας στις χώρες του 
Ισλάμ (με την -μη δημοκρατική- κοσμική διακυβέρνηση) ήταν, μέχρι πρόσφατα, τόσο 
χαμηλό; 
Τι σημαίνει το γεγονός ότι, σήμερα, πολλά κράτη με μουσουλμανικό πληθυσμό (Τουρκία, 
Πακιστάν, Ιράν, Κατάρ, κ.ά.) υπερδιπλασιάζουν τον προϋπολογισμό των δαπανών για 
την παιδεία, την επιστήμη, την έρευνα και την τεχνολογία;

Οι μουσουλμάνοι επιστήμονες -τέκνα ενός πολιτισμού που βασίζεται στο Κοράνιο- θέτουν 
υπό αμφισβήτηση οτιδήποτε δεν τεκμηριώνεται με τη γνώση και την παρατήρηση, αίρουν 
το μύθο των «Σκοτεινών Χρόνων» και διαψεύδουν τον ισχυρισμό ότι κάθε επιστημονική 
πρόοδος αναστέλλεται εξαιτίας της θρησκείας.

Ο Ιρανός Τζαμπίρ εντρυφεί στην αλχημεία και ανοίγει τον δρόμο προς τη σύγχρονη 
χημεία. 
Ο Τούρκος μηχανικός αλ-Τζαζάρι επινοεί τον στροφαλοφόρο άξονα και το παλινδρομικό 
έμβολο. 
Ο Πέρσης αλ-Φαζαρί κατασκευάζει τον πρώτο αστρολάβο.
Χαλίφηδες και ηγεμόνες, όπως ο αλ-Μαμούν στη μυθική Βαγδάτη και ο αλ-Χακίμ  στο 
Κάιρο, χρηματοδοτούν βιβλιοθήκες, αστεροσκοπεία και επιστημονικά πειράματα. 
Μεταφράζονται τα Στοιχεία του Ευκλείδη, τα γραπτά του Πυθαγόρα και του Αρχιμήδη,      
η Αλμαγέστη του Πτολεμαίου, τα έργα του Αριστοτέλη, το Περί Ύλης Ιατρικής του 
Διοσκουρίδη, τα κείμενα περί ανατομίας του Γαληνού...

Μέσα από το έργο Επιστήμη και Ισλάμ, ο προηγμένος ισλαμικός πολιτισμός αποκα-
λύπτεται σε όλο του το μεγαλείο. Ο συγγραφέας αφηγείται σε ρυθμό ντοκιμαντέρ τις 
κοινωνικές, πολυπολιτισμικές και πολιτικές συνθήκες μέσα από τις οποίες διαμορφώθηκε 
η επιστήμη της Ευρώπης, και διερευνά τα αίτια που οδήγησαν στην παρακμή μια 
θρησκευτική αυτοκρατορία, τις επιστήμες και την παιδεία του αραβόφωνου κόσμου. 
Τέλος, θέτει σημαντικά, επίκαιρα ερωτήματα: 
Μήπως η αναβίωση ενός ισλαμικού καθεστώτος με κυριαρχία του ισλαμικού νόμου      
υπόσχεται τη χρυσή εποχή της πολυμάθειας; 
Άραγε, τι σημαίνει αυτό για τους μουσουλμάνους επιστήμονες και για την ίδια την 
επιστήμη;

...Η κατάρρευση των ισλαμικών αυτοκρατοριών ήταν για τους μουσουλμάνους όλου του 
κόσμου ένα αξεπέραστο πλήγμα. Επί αιώνες, η μία γενιά μουσουλμάνων μετά την άλλη 
γαλουχούνταν με την ιδέα ότι αποτελούσαν τμήμα (έστω και κατ’ όνομα) μιας θεσμο-
θετημένης παράδοσης προς την οποία δήλωναν όλοι πλήρη σωματική και πνευματική 
υποταγή. Και, ξαφνικά, όλα αυτά χάθηκαν.      
Φανταστείτε ένα παρόμοιο (βίαιο) τέλος για την Εκκλησία και τη μοναρχία ταυτόχρονα      
στη σύγχρονη Βρετανία. Η αίσθηση της απώλειας εκείνης υπήρξε και παραμένει βαθιά 
μέχρι σήμερα...

...Σύμφωνα με το μύθο των «Σκοτεινών Χρόνων», η ιστορία και η πρόοδος ανεστάλησαν      
επί μία σχεδόν χιλιετία μετά την πτώση της Ρώμης. Αυτός ο τόσο ανθεκτικός «μύθος» 
έχει εμποτίσει τις αντιλήψεις μας σχετικά με την ανάδυση των πολιτισμών και τον τρόπο 
με τον οποίο προοδεύουν η επιστήμη και η παιδεία. 
Τα μεγάλα βήματα στην κατανόηση του φυσικού κόσμου σημειώνονται όταν οι ερευνητές 
αφομοιώνουν την εξέλιξη του επιστημονικού πεδίου τους, και στη συνέχεια προβληματί-
ζονται, συζητούν, τροποποιούν και βελτιώνουν. 
Μοιάζουν με δρομείς σε αγώνα σκυταλοδρομίας, όπου η σκυτάλη της γνώσης περνά 
από τον έναν επιστήμονα στον άλλο. 
Η σύγχρονη επιστήμη προέκυψε μέσα από διαδοχικές μεταβιβάσεις της σκυτάλης, 
η οποία έφτασε στους επιστήμονες της Ευρώπης μέσω ομολόγων τους από χώρες εκτός 
του δυτικού πολιτισμού. 
Σε αυτούς περιλαμβάνονται και όσοι έζησαν στο πολιτισμικό πλαίσιο του Ισλάμ, σε μια 
περίοδο 800 περίπου ετών, από τον 8ο μέχρι τον 16ο αιώνα...



EHSAN MASOOD
Διδάσκει ειδικά (επιστημονικά) θέματα διεθνούς πολιτικής στο Imperial College του 
Λονδίνου. 
Αρθρογραφεί στα περιοδικά «Nature» και «Prospect», καθώς και στο διαδικτυακό 
φόρουμ «Open Democracy.net». 
Επίσης, συμμετέχει τακτικά στο ραδιοφωνικό και στο τηλεοπτικό πρόγραμμα «Home 
Planet» του BBC Radio 4.